Psychika funkcjonuje na pod�o�u do�wiadczenia jednostki, cz�owiek d��y do tych warto�ci i unika tych niebezpiecze�stw, kt�re zna, w dzia�aniu za� pos�uguje si�...

(…) jak masz dziś wykitować, to dziś wykitujesz, i nie pomoże ci żadna ochrona.

Je�li np. kto� na podstawie dotychczasowych nieprzyjemnych do�wiadcze� urobi� sobie pogl�d, �e ludzie s� egoistami, kt�rzy d��� do w�asnych cel�w nie zwa�aj�c na dobro innych, b�dzie w stosunku do innych podejrzliwy, nieufny i nie potrafi z nimi normalnie wsp�y� tak d�ugo, jak d�ugo nie zmieni si� zawarte w jego do�wiadczeniu, pesymistyczne poj�cie cz�owieka. Nie znaczy to, �e cz�owiek potrafi zwerbalizowa� ka�dy element swego do�wiadczenia, wyrazi� w s�owach wszystkie posiadane informacje o �wiecie i o sobie samym oraz zasady, kt�rymi faktycznie kieruje si� w dzia�aniu. Spora cz�� do�wiadczenia sk�ada si� z niezwerbalizowa-nych "dresat�w" (Kunkel F., 1935, s. 13), kt�re mo�na pozna� tylko przez obserwacj� zachowania i analiz� dotychczasowych kolei �ycia jednostki, kt�re wytworzy�y takie w�a�nie do�wiadczenie.
Istnieje szereg fakt�w wskazuj�cych na to, �e raz nabyte do�wiadczenie �atwo wzbogaca si� w toku dalszych kolei �ycia o nowe elementy, kt�re nie s� z nim sprzeczne, mo�e natomiast stawia� op�r przyjmowaniu przekona� wymagaj�cych przebudowy dotychczasowych pogl�d�w. Mechanizm, kt�ry zapewnia ow� sta�o�� do�wiadczenia, wykry� jeszcze
40
A. Adier i nazwa� go "tendencyjn� apercepcj�" (Kunkel F., 1935, s. 12). Polega ona na tym, �e osobnik tak interpretuje nowe informacje, aby by�y one zgodne z ju� posiadanymi przekonaniami. Adier, zgodnie ze sw� teori�, s�dzi�, �e tendencyjna apercepcj� jest mechanizmem s�u��cym do obrony "idea�u mocy", jaki kto� sobie wytworzy�. Na przyk�ad, nieraz spotykamy ludzi, kt�rych spotka�o w �yciu szereg niepowodze� i kt�rzy w rezultacie nabrali przekonania, �e maj� "pecha". Przekonanie to uwa�a�by Adier za mechanizm obronny, umo�liwiaj�cy osobnikowi zachowanie dobrego mniemania o sobie pomimo doznawanych niepowodze� ; niepowodzenia uwa�a bowiem taki cz�owiek za rezultat niezale�nego. od siebie "pecha", a nie za wynik w�asnej nieudolno�ci. W my�l tego przekonania nowe niepowodzenia s� interpretowane tak samo, wskutek tego za� osobnik nie uczy si� na w�asnych b��dach, czyli nie zmienia dotychczasowego do�wiadczenia. Szerzej ujmuje ten mechanizm Frank, teoretyk metod projekcyjnych, wed�ug kt�rego osobowo�� w og�le dzia�a "kszta�tuj�c, wypaczaj�c, naginaj�c i transformuj�c ka�d� sytuacj� czy prze�ycie i dostosowuj�c je do konfiguracji prywatnego �wiata jednostki" (1943; por. Andersen H. H. i Andersen G. L., 1951, s. 542).
Nowe o�wietlenie mechanizmu tendencyjnej apercepcji zawiera przedstawiona przez L. Festingera teoria dysonansu poznawczego (1957). Dysonans to pewnego rodzaju poznawczy konflikt wewn�trzny, kt�ry powstaje wtedy, gdy cz�owiek spotyka si� z faktami lub pogl�dami sprzecznymi z ju� posiadanymi przekonaniami. Rozwi�za� dysonans poznawczy mo�na w dwojaki spos�b: przez zmian� dotychczasowych przekona� lub przez takie intelektualne opracowanie nowych fakt�w, aby zgadza�y si� z ju� posiadanymi przekonaniami. Festinger wskazuje na okoliczno�ci, w kt�rych mo�liwe jest przyj�cie nowego przekonania, ale cytuje te� dane dowodz�ce, �e ludzie cz�sto post�puj� w�a�nie w drugi spos�b albo - po prostu unikaj� sytuacji, kt�re mog�yby wywo�a� u nich dysonans poznawczy (por. Malewski A., 1964, s. 93).